Ο Αναρχικός Τραπεζίτης
(βιβλιοπαρουσίαση)
Παραθέτω παρακάτω μερικά αποσπάσματα από το βιβλίο του Πεσσόα, «Ο Αναρχικός Τραπεζίτης», τα οποία μου κέντρισαν το ενδιαφέρον, και που πιστεύω πως αποτελούν τροφή για σκέψη. Πραγματικά πιστεύω πως αξίζει να διαβάσει κάποιος το βιβλίο, μιάς κι’ ο συγγραφέας θέτει το ζήτημα της αναρχικής σκέψης σε μία εντελώς δική του κλίμακα. Ανατρεπτικό, και πολύ ενδιαφέρον.
[ Πηγή εικόνας ]
[...]
Και τί σημαίνει στην πραγματικότητα μάχομαι; Μάχομαι σημαίνει να πολεμάς, τουλάχιστόν να κάνεις έναν πόλεμο. Πώς γίνεται πόλεμος ενάντια στα κοινωνικά επινοήματα; Και πριν να προχωρήσω, πώς γίνεται ο πόλεμος; Πώς νικάται ο εχθρός σε οποιονδήποτε πόλεμο;
Με δυό δυνατούς τρόπους: ή σκοτώνοντάς τον, δηλαδή, καταστρέφοντάς τον, ή αιχμαλωτίζοντάς τον, δηλαδή, υποδουλώνοντάς τον, καταδικάζοντάς τον στην αδράνεια. Εγώ [ο αφηγητής, Αναρχικός Τραπεζίτης] δεν μπορούσα να καταστρέψω κοινωνικά επινοήματα. Μόνο η κοινωνική επανάσταση θα μπορούσε να τα καταστρέψει. Τα κοινωνικά επινοήματα ήταν ετοιμόρροπα, κρέμονταν από μιά κλωστή· αλλά θα τα κατέστρεφε μόνο ο ερχομός της ελεύθερης κοινωνίας κι’ η οριστική κατάπτωση της αστικής κοινωνίας. Το περισσότερο που μπορούσα εγώ να κάνω προς αυτή την κατεύθυνση ήταν να καταστρέψω –να καταστρέψω με την φυσική έννοια του σκοτώνω– κάποιο μέλος των αντιπροσωπευτικών τάξεων της αστικής κοινωνίας.
Μελέτησα την περίπτωση και κατάλαβα πως ήταν βλακεία... Υπέθεσε εσύ ότι εγώ σκότωνα ένα ή δύο, ή μιά δωδεκάδα εκπροσώπους της τυραννίας των κοινωνικών ψευδών... Ποιό θα ήταν το αποτέλεσμα; Τα κοινωνικά επινοήματα θα αποδυναμώνονταν γι’ αυτό; Όχι. Τα κοινωνικά επινοήματα δεν είναι σαν μία πολιτική κατάσταση που μπορεί να εξαρτάται από ένα μικρό αριθμό ανθρώπων, σε ορισμένες περιπτώσεις από ένα μόνο άνθρωπο.
Το κακό των κοινωνικών επινοημάτων είναι αυτά τα ίδια στο σύνολό τους, και όχι τα άτομα που τα εκπροσωπούν, που δεν είναι παρά απλά οι εκπρόσωποί τους. Από την άλλη μεριά, μιά κοινωνικής τάξης δολοφονική απόπειρα προκαλεί πάντα μία αντίδραση. Όχι μόνο τα πάντα παραμένουν όπως ήταν, αλλά τις περισσότερες φορές γίνονται χειρότερα. Φαντάσου, άλλωστε, όπως είναι φυσικό, ότι με συλλαμβάνουν, με συλλαμβάνουν και τελειώνουν μαζί μου, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.
Σε τί θα οδηγούσε αυτό; Αν μ’ εξουδετέρωναν, ακόμη κι’ αν δεν με σκότωναν, αλλά μ’ έριχναν στην φυλακή ή μ’ έστελναν εξορία, η υπόθεση της αναρχίας θα έχανε ένα στοιχείο του αγώνα, κι’ οι δώδεκα καπιταλιστές σωριασμένοι από εμένα δεν θα ήσαν παρά δώδεκα συστατικά στοιχεία που η αστική κοινωνία θα είχε χάσει, γιατί τα συστατικά στοιχεία της αστικής κοινωνία δεν είναι στοιχεία του αγώνα, αλλά στοιχεία καθαρά παθητικά, αφού ο «αγώνας» εδράζεται όχι στα μέλη της αστικής κοινωνίας, αλλά στο σύνολο των κοινωνικών επινοημάτων [που επιβάλουν τις ταξικές ανισότητες] στα οποία αυτή η κοινωνία βασίζεται.
Τα κοινωνικά επινοήματα δεν είναι άνθρωποι τους οποίους μπορεί να πυροβολήσουν... Με καταλαβαίνεις, δεν είναι έτσι;
Εγώ δεν ήμουν κάποιος στρατιώτης που ενός στρατού που σκοτώνει δώδεκα στρατιώτες του εχθρικού στρατού, αλλά ένας στρατιώτης που σκοτώνει δώδεκα αμάχους του έθνους του εχθρικού στρατού. Πρόκειται για ηλίθιο φόνο, για τον απλούστατο λόγο πως έτσι δεν εξολοθρεύεται κανένας μαχητής...
Δεν θα ήταν δυνατόν ούτε να σκεφθώ να καταστρέψω ολοκληρωτικά ή εν μέρει τα κοινωνικά επινοήματα. Έπρεπε να τα καθυποτάξω, να τα νικήσω υποτάσσοντας τα, να τα καταδικάσω σε αδράνεια.
[...]
Εγώ δεν την άσκησα [την τυραννία, λέει ο Τραπεζίτης]. Η τυραννία ανήκει στα κοινωνικά επινοήματα και όχι στους ανθρώπους που τα ενσαρκώνουν.
Εκείνοι είναι, για να το πώ έτσι, τα μέσα που χρησιμοποιούν τα κοινωνικά ψεύδη για να τυραννήσουν, όπως το μαχαίρι είναι το μέσο που χρησιμοποιεί ο δολοφόνος. Δεν πιστεύω ότι εσύ θεωρείς ότι καταργώντας τα μαχαίρια τελειώνουμε με τους δολοφόνους...
Κοίτα... Μπορείς να καταστρέψεις όλους τους καπιταλιστές του κόσμου, αλλά αν δεν καταστρέψεις το κεφάλαιο, ήδη σε άλλα χέρια, θα συνεχίσει, μέσα απ’ αυτά, την τυραννία του. Κατέστρεψε λοιπόν, όχι τους καπιταλιστές, αλλά το κεφάλαιο Πόσοι καπιταλιστές μένουν;...
[...]
[ Πηγή εικόνας ]
[...]
Ας αρχίσουμε από το «άμεσα προσεχές». Αυτό που επιθυμούμε είναι το καλό της ανθρωπότητας με έμπρακτη ελευθερία, αυτό που επιθυμούμε είναι να δουλέψουμε να εγκαθιδρύσουμε το σύστημα που θα φέρει αυτό το καλό [εννοεί την Αναρχία]. Μέχρις εδώ η υπόθεση είναι στο χέρι μας. Αυτό που δεν είναι στο χέρι μας, και που εξαρτάται από τους φυσικούς νόμους, είναι να καθορίσουμε την ώρα κατά την οποία θα πρέπει αυτός ο στόχος να πραγματοποιηθεί. Έτσι εκείνο που οφείλουμε να εξετάσουμε τώρα είναι η βιωσιμότητα του αναρχικού συστήματος.
Ας αρχίσουμε από τον ορισμό του τι είναι «βιωσιμότητα». Στην περίπτωση του αναρχισμού, δεν φτάνει να σκεφτείς, είναι σαφές, την βιωσιμότητά του στον καιρό μας με τις σημερινές χρήσεις και τρόπους –τρόπους να δράσεις, να αισθανθείς και να σκεφτείς–, προϊόντα όλα αυτά του συστήματος της μπουρζουαρίας. Αυτό θα ισοδυναμούσε με το να αναρωτηθείς, αν ο αναρχισμός είναι βιώσιμος στο σύστημα της μπουρζουαρίας.
Το ζητούμενα είναι να γνωρίζεις αν ο αναρχισμός δεν είναι αντίθετος στην ανθρώπινη φύση. Αν δεν είναι αντίθετος, είναι βιώσιμος. Αν είναι βιώσιμος, κάποια ημέρα, αν εργαζόμαστε επίμονα γι’ αυτό, θα πραγματοποιηθεί.
Η ανθρώπινη φύση αποτελείται από δύο στοιχεία: Τα φυσικά ένστικτα, όπως αυτό της αυτοσυντήρησης και το σεξουαλικό, και τα κοινωνικά ένστικτα, που μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: Να απολαμβάνεις, με την συντροφιά των άλλων ανθρώπων, μία κοινή φιλοδοξία.
Το να απολαμβάνει με την συντροφιά των άλλων ανθρώπων μία κοινή φιλοδοξία είναι –όπως ξέρεις– η βάση του θρησκευτικού συναισθήματος, το ίδιο το θρησκευτικό συναίσθημα. Και το θρησκευτικό συναίσθημα είναι –αν χρησιμοποιούμε τον όρο, προφανώς, με την ευρεία έννοια– το πλέον υψηλό ανθρώπινο συναίσθημα, το συναίσθημα της αδελφοσύνης σε ένα κοινό ιδανικό.
Όταν οι άνθρωποι είναι πεπεισμένοι ότι η ελευθερία είναι το ανώτερο αγαθό, και ότι μόνο με την ελευθερία μπορούμε να είμαστε ίσοι και ν’ αγαπιόμαστε σαν αδέλφια, γιατί έτσι θα είμαστε, τότε μόνο το αναρχικό ιδανικό θα έχει φτάσει το θρησκευτικό πεδίο. Τώρα λοιπόν, όταν ένα ιδανικό ή μια φιλοδοξία φτάσει το θρησκευτικό πεδίο, αναπόφευκτα θριαμβεύει, όπως το αποδεικνύει η ιστορία όλων των θρησκειών· κι’ αναπόφευκτα θριαμβεύει, γιατί εναρμονίζεται μ’ αυτό που είναι, συγχρόνως, το υψηλότερο, το βαθύτερο, το ανθρωπινότερο και το αγνότερο από τα ανθρώπινα συναισθήματα —γιατί εναρμονίζεται, συνολικά, με την ίδια την ανθρωπότητα, με ολόκληρη την ανθρωπότητα.
Μήπως πρέπει να φοβόμαστε ότι αυτή η πεποίθηση δεν αποκτάται, ούτε βαθμιαία, από όλους τους ανθρώπους; Γιατί;
Αυτό το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα, που είναι ήδη ατομικό, διακηρύσσει την χρησιμότητα και την ομορφιά της ελευθερίας και σαν καταπιεστής που επίσης είναι, διακηρύσσει την ανάγκη της και την ανάγκη του τέλους των αδικιών που την καταπιέζουν.
Θα πάρει πολύ καιρό για τους ανθρώπους ν’ αποκτήσουν αυτήν την πεποίθηση; Αναμφίβολα. Αλλά, καθώς η πεποίθηση εναρμονίζεται με την ίδια την ανθρώπινη φύση, είναι πιθανό να την αποκτήσουν· όπως εναρμονίζεται με το θρησκευτικό ένστικτο, που διερμηνεύει την φιλοδοξία σε δράση, είναι πιθανό να επιβληθεί· όπως διεγείρεται, θετικά κι’ αρνητικά, από το κοινωνικό καθεστώς όπου ζούμε, πρέπει να τροφοδοτηθεί και να εδραιωθεί. Και καθώς εναρμονίζεται επίσης με την βασική ανθρώπινη φύση, αν και δεν περιορίζει κανένα ένστικτο, και με την ανώτερη ανθρώπινη φύση, που ήδη βοηθά με το θρησκευτικό της συναίσθημα, ο αναρχισμός είναι εντελώς βιώσιμος.
[...]
[ Πηγή εικόνας ]
[...]
—Εσείς είπατε [ο συνομιλητής απευθυνόμενος στον Αναρχικό Τραπεζίτη] ότι όταν μία κοινωνική φιλοδοξία φτάνει στο θρησκευτικό πεδίο θριαμβεύει αναπόφευκτα, κι αναφερθήκατε στην ιστορία όλων των θρησκειών. Δέχομαι την επιχειρηματολογία σας, αλλά θα ήθελα να μου αποδείξετε το εξής: αυτές οι θρησκείες, μετά τον θρίαμβό τους, επέβαλαν πραγματικά, διατήρησαν πραγματικά την φιλοδοξία που τις συγκρότησε;
Σκεφτείτε τον χριστιανισμό. Έφτασε στο θρησκευτικό πεδίο, θριάμβευσε, είναι βέβαιο. Αλλά πραγματοποιήθηκε με έναν χριστιανικό τρόπο; Ο χριστιανικός πολιτισμός συντάχτηκε ή διέπεται από τις χριστιανικές αρχές; Η ειρήνη, η αγάπη μεταξύ των ανθρώπων, η φιλανθρωπία, η αγνότητα –όλα αυτά που είναι μέρος του χριστιανισμού– νομίζεται ότι υπήρξαν βασικά στην ζωή του χριστιανικού πολιτισμού;
—Όχι [απαντάει ο τραπεζίτης]. Και φοβάμαι ότι εκείνο που εσύ θέλεις να πεις είναι ότι ο αναρχισμός έφτασε στο θρησκευτικό πεδίο, και γι’ αυτό πραγματοποιούμενος αθέτησε την πραγματοποίηση των αρχών και των φιλοδοξιών, ακριβώς όπως τις αθέτησε ο χριστιανισμός.
—Έτσι είναι.
—Άλλα, φίλε μου, ο χριστιανισμός αθέτησε τις φιλοδοξίες του γιατί είναι μία αντι-φυσική θρησκεία —αντι-φυσική, γιατί είναι εναντίον σχεδόν όλων των ανθρώπινων ενστίκτων, και αντι-φυσική γιατί είναι υπερφυσική.
Και το υπερφυσικό, είναι αντι-φυσικό με δύο τρόπους: γιατί είναι υπερφυσικό και γιατί, σύμφωνα με το υπερφυσικό, που είναι αόρατο κι’ ανεξήγητο, είναι αδύνατο να αποκτήσεις την πίστη και την συμφωνία όλων των ανθρώπων. Δεν σου φαίνεται πιο εύκολο ότι οι δυό μας συμπίπτουμε στο ότι αυτό το κονιάκ [που πίνουνε] είναι καλό, αφού μπορούμε και το δοκιμάζουμε, απ’ ό,τι η ιδέα που ο καθένας μας έχεις για τον Γάλλο που το έφτιαξε;
Μετά είναι πολύ πιο εύκολο, πολύ πιο φυσικό να πετύχεις ώστε οι άνθρωποι να φιλοδοξούν την ελευθερία, αφού ήδη γνωρίζουν τι σημαίνει, παρά ένα Θεό για τον οποίο δεν μπορούν να έχουν, αληθινά, την παραμικρή ιδέα.
Για τα υπόλοιπα, αν μνημόνευσα το ιστορικό γεγονός ότι μιά φιλοδοξία θριαμβεύει αναπόφευκτα όταν φτάνει το θρησκευτικό πεδίο, το έκανα για να δοκιμάσω την βιωσιμότητα του αναρχισμού όταν φτάνει σ’ αυτό το πεδίο. Δεν συνέκρινα τον αναρχισμό με καμία θρησκεία, δεν μπορούσα να το κάνω.
Ο αναρχισμός, είναι η φυσική α-θρησκεία, βαλμένη από την Φύση στην καρδιά των ανθρώπων. Χρησιμοποιώ θρησκευτικές φράσεις, όπως μπορείς να διαπιστώσεις, αλλά τους δίνω μίαν αρνητική έννοια. Έτσι είναι σαν να ήταν όλα αχούρι.
[...]
«Ο Αναρχικός Τραπεζίτης (και πέντε διάλογοι για την τυραννία)»
Συγγραφέας: Φερνάντο Πεσσόα
Εκδόσεις: Παρουσία
ISBN: 978-6652-13-4
Αρ. σελίδων: 123
—ΤΕΛΟΣ—
Όποιος θέλει, μπορεί να αφήσει το σχόλιό του· με σεβασμό στον εαυτό του και στον συνάνθρωπό του. Σας ευχαριστώ που διαβάσατε το κείμενό μου.
1 σχόλιο:
Πράγματι, πολύ ενδιαφέρον :)
Δημοσίευση σχολίου