82. Υπαρξιακές Ανησυχίες

Υπαρξιακές Ανησυχίες

Πάει καιρός που δεν γράφω στο blog όσο συχνά θα το ήθελα. Τον τελευταίο καιρό δεν νιώθω καλά με τους «άλλους», κυρίως όμως, δεν νιώθω καλά με τον εαυτό μου. Υπάρχει ένα απροσδιόριστο «αίσθημα πνιγμού». Νιώθω πως η ζωή πλέον έχει ξεφύγει από τα χέρια μου, (την είχα ποτέ στα χέρια μου;) πως δεν έχω κανέναν πραγματικά έλεγχο επάνω της.

Ο Osho αναφέρει πως η ζωή είναι από την φύση της παράλογη: «Δες τον εαυτό σου», λέει, «και φαντάσου πως στο επόμενο λεπτό είσαι νεκρός. Δεν υπάρχεις. Είσαι νεκρός. Δες την γειτονιά σου, την πόλη σου, τους φίλους και γνωστούς σου. Δεν υπάρχεις —είσαι νεκρός! Αύριο, όλοι θα πάνε στις δουλειές τους. Η πόλη θα έχει το γνωστό της μποτιλιάρισμα, θα συζητάνε για τα οικονομικά, θα μαλώνουν για την πολιτική, θα σκέφτονται τους συντρόφους τους και το σεξ. Η ζωή, όπως την ξέρεις, δεν θα σταματήσει· θα συνεχίσει ακριβώς όπως την άφησες. Βλέπεις λοιπόν, πως η ύπαρξή σου δεν εξυπηρετεί κανέναν σκοπό. Το ότι υπάρχεις, είναι παράλογο. Είτε ζεις, είτε δεν ζεις, δεν υπάρχει καμία διαφορά για τον κόσμο».

Αυτά τα λεει στο περίπου· βαριέμαι να κάτσω να ψάξω σε ποιο βιβλίο και σε ποιο σημείο το λέει για να το μεταφέρω επακριβώς. Όταν το πρωτοδιάβασα, ένοιωσα ένα χτύπημα κάτω από την μέση. Από μικρούς μας εκπαιδεύουνε και μας παροτρύνουνε να γίνουμε κάτι μεγάλο, κάτι σπουδαίο· μας βομβαρδίζουν συνεχώς με εικόνες «μεγάλων ανδρών» (πρόσφατα, επιτέλους, και μεγάλων γυναικών), που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, άφησαν ένα σημάδι στην ιστορία. Να τονίσω βέβαια, πως το σημάδι τους είναι μόνο στην μνήμη και τον κόσμο των ανθρώπων. Ο πλανήτης, και το σύμπαν γενικότερα, τους αγνοεί επιδεικτικά. Κι’ εγώ, από μικρό παιδί είχα τα δικά μου όνειρα, και μετά, ένα-ένα, τα είδα να σβήνονται από την λίστα των πιθανοτήτων για ποικίλους λόγους.

Λίγο πολύ, όλοι οι άνθρωποι περνάνε από το ίδιο στάδιο: την συνειδητοποίηση της θνητότητας και της ματαιότητάς τους. Ο Ναμπόκοβ λέει κάπου: «Η ζωή, δεν είναι παρά μια σχισμή φωτός στο έρεβος του σκότους· από εκεί ερχόμαστε, κι’ εκεί επιστρέφουμε». Και πάλι μεταφέρω τα λόγια στο περίπου.

Σκεφτείτε το: Βλέπετε τις φωτογραφίες των γονιών σας πριν γεννηθείτε, όταν ήτανε μικρά παιδιά, ακόμη και φωτογραφίες όπου η μητέρα σας είναι έγκυος με εσάς μέσα στην κοιλιά της. Νιώθετε μια γλυκιά αίσθηση. «Ώστε ήταν κάποτε κι’ αυτοί παιδιά», σκέφτεστε από μέσα σας και μειδιάσετε. Βλέπετε και ακούτε για πράγματα που έγιναν πριν έρθετε στον κόσμο, και δεν σας ενοχλούν. Όταν όμως σκέφτεστε το μέλλον, και μάλιστα, το μέλλον χωρίς εσάς (είσαι νεκρός, δεν υπάρχεις) νιώθετε μιά αδιόριστη θλίψη. Βλέπετε μιά οικογενειακή σας φωτογραφία και όταν φαντάζεστε τον εαυτό σας να λείπει, να μην είναι πια μέσα στο κάδρο, μελαγχολείτε. Ακούτε για προγραμματισμένα γεγονότα του μέλλοντος όπως η πρώτη προσεδάφιση στον πλανήτη Άρη, την ανακάλυψη της θεραπείας του καρκίνου, την αποίκηση του διαστήματος (αν βέβαια πρώτα ξεπεράσουμε το «νηπιακό» στάδιο της αυτόεξόντωσης), και όταν σκέφτεστε πως μπορεί π.χ. να πεθάνετε αύριο από ένα ατύχημα ή μιά ασθένεια, νιώθετε μελαγχολία, σχεδόν κλαίτε, και αμέσως βγάζετε την σκέψη από το μυαλό σας για να αντέξετε την στιγμή, και χτυπώντας κάποιο ξύλο τρεις φορές λέτε την γνωστή επωδό: «Χτύπα ξύλο»... Δεν είναι λίγο περίεργο αυτό; Δεν νιώθετε πως κάτι μας ξεφεύγει, κάποιο μεγάλο νόημα που μας διαφεύγει;

«Μα δεν υπάρχει νόημα», μας χτυπάει και πάλι ο Osho, «η ύπαρξή σου είναι από την φύση της παράλογη». Δηλαδή, δεν γεννήθηκα για κάποιον σκοπό; Έστω και μικρό· ας μην γίνω ποτέ εφάμιλλος του Μέγα Αλέξανδρου, του Σωκράτη, ή έστω, ακόμη κι’ ενός «εφήμερου» μεγαλοπαράγοντα της εποχής σε μιά μικρή πόλη της χώρας που τον αναγνωρίζουν όλοι και που κάθε βράδυ κοιμάται με ένα άλλο κορμί και όλοι στον δρόμο του φωνάζουν: μεγάλλλλεεεε!!... Τίποτα; Τί είμαι;

Η Χριστιανική θρησκεία λέει πως είμαι το δημιούργημα ενός τέλειου Όντος που πριν από περίπου 6000 χιλιάδες χρόνια έκανε το σύμπαν και τον κόσμο μας· πως με δημιούργησε για να ζήσω (παρέλειψε να που πει τον λόγο), και πως σε αυτή την ζωή, αφού πρώτα που δώσει την «ελευθερία» της επιλογής, θα με περιμένει για να με δικάσει μετά θάνατον, να δει αν έζησα σύμφωνα με τις εντολές που «μας άφησε ο ίδιος», και που είχα την ελευθερία να της ακολουθήσω ή όχι. Κάτι παρόμοιο λέει κι’ η Μουσουλμανική θρησκεία. Ο Βουδισμός και κάποιες άλλες θρησκείες, αναφέρουν πως είμαι μια ψυχή που ζει πολλές, μα πάρα πολλές ζωές, μαθαίνοντας σιγά-σιγά, σε μία προσπάθεια να φτάσω την τελειότητα, να ωριμάσω πλήρως και να κατανοήσω το όλον, οπότε, και θα πάψει ο ατέρμονος κύκλος τον μετενσαρκώσεων και θα γίνω μέρος του (πάλι δεν μας λέει γιατί όλη αυτή η φασαρία)... Υπάρχουν κι’ άλλες πολλές θεωρίες, αλλά το θέμα παραμένει ένα: δεν ξέρουμε γιατί όλη αυτή η «βαβούρα».

Κάποιοι λένε πως αυτό είναι και το νόημα της ζωής: η απουσία της γνώσης του: «γιατί βρε αδερφέ;» Συνήθως λένε: «Άμα το γνωρίζαμε, δεν θα είχε νόημα, δεν θα είχε πλάκα». Εντάξει, το δέχομαι. Αλλά μή μου στερείτε το δικαίωμα να διερωτώμαι εγώ αυτό το «γιατί».

Ό,τι κι’ αν είμαστε, ένα είναι βέβαιο: πως υπάρχει ένα λογισμικό μέσα μας που μας κάνει να έχουμε επαφή με το περιβάλλον (αν όντως αυτό υπάρχει και δεν είναι μια ψευδαίσθηση σαν αυτή που περιγράφει ο Πλάτωνας με την αλληγορία του σπηλαίου και μπλά-μπλά-μπλά) και να νιώθουμε συγκεκριμένα ερεθίσματα και εντυπώσεις που μετά, επεξεργασμένα, παραδίδονται για αποθήκευση. Βάση αυτών των πληροφοριών, σχεδιάζομε και εκτελούμε τα μελλοντικά μας βήματα.

Και αίφνης, συνειδητοποιείς πως όλο αυτό είναι παράλογο! Γιατί όπως προανέφερα, η ύπαρξή μου είναι παράλογη. Δεν έχει νόημα. Και επειδή κάποιοι θα υποθέσουν πως εδώ υποβόσκει μιά κατάθλιψη (εν μέρει, ναι), και πως χρειάζομαι «υποστήριξη» με καλά λόγια και σχόλια, θα τους προλάβω λέγοντας πως, ναι, ξέρω... Υπάρχουν οι γονείς και οι φίλοι και γι’ αυτούς είμαι κάτι. Είμαι κάτι που «παίζει ρόλο στην ζωή τους». Και εδώ είναι που θα τους βάλω μιά μικρή τρικλοποδιά:

Αν δεν είχα γεννηθεί, θα είχα σημασία; Δεν θα ζούσανε όπως ζούνε τώρα; Δεν θα σηκώνονταν το πρωί, θα έπιναν καφέ, θα πήγαιναν στην δουλειές τους; Αλλά γεννήθηκα, θα μου πείτε, κι’ επομένως, έχω έναν ρόλο στις ζωές τους. Οι γονείς μου θα επηρεάζονταν εάν μάθαιναν τον απότομο «χαμό» μου. Επομένως, αυτό που αλλάζει σχετικά με το εάν ή όχι παίζει κάποιον ρόλο η ύπαρξή μου στις ζωές των μελλών της οικογένειάς μου και των φίλων μου, είναι το τετελεσμένο της ύπαρξής μου· του γεγονότος πως γεννήθηκα τελικά, κι’ αυτό δεν αλλάζει;

Αλλά, και πάλι... Πόσο θα άλλαζε τις ζωές τους; Πολλά τα σενάρια: Μπορεί, αν δεν είχα ποτέ μου γεννηθεί, να έκαναν άλλο παιδί, να ήταν άλλου φύλου, να του έβγαζαν άλλο όνομα, να είχε π.χ. κάποιο πρόβλημα υγείας ή κάτι άλλο που να τους ανάγκαζε να μετακομίσουν και εν τέλει να ζήσουν μία εντελώς διαφορετική ζωή. Οι πιθανότητες και τα σενάρια είναι κυριολεκτικά άπειρα. Αλλά... Γεννήθηκα!! Άρα υπάρχω —ή έστω, νομίζω πως υπάρχω σε μία άλφα διάσταση.

Και ξανά-μάνα το ερώτημα: Γιατί;! Υπάρχω-δεν υπάρχω, πραγματικά ή εικονικά, υλικά ή λογισμικά... γιατί τόσο νταβαντούρι; Γιατί να δημιουργηθεί αυτό το σύστημα;

Γιατί να γίνει το Μπικ-μπάνγ, να δημιουργηθεί ύλη και ενέργεια που θα χωριστούνε, γιατί να περάσουνε δισεκατομμύρια χρόνια για να σχηματιστούν οι γαλαξίες, να αρχίσουνε οι πυρηνικές αντιδράσεις στον ήλιο, να βρεθεί ο πλανήτης Γη στην κατάλληλη απόσταση, με τις κατάλληλες συνθήκες για να εμφανιστεί ζωή, να εξελιχθεί μέσω εκατομμυρίων ετών για να φτάσει στο σήμερα, να φτάσει σ’ εμένα, ένα «ασήμαντο» πλάσμα, μιά «ενέργεια» συσσωρευμένη σε ύλη που φέρει ένα λογισμικό που «δημιουργεί-φέρει συνείδηση», ή έστω, την ψευδαίσθηση όλων των παραπάνω;

Δεν ξέρω· δεν έχω τις απαντήσεις. Ίσως είναι το γεγονός πως μπήκα στα τριάντα και περνάω γερή κρησάρα. «Ποιός είμαι; Πού πάω; Τί γυρεύω, κλπ;» Τους τελευταίους μήνες δεν κοιμάμαι καλά: έχω τρελές αϋπνίες. Κοιμάμαι πολύ λίγες ώρες, σχεδόν μέρα παρά μέρα. Το ένα βράδυ δεν κοιμάμαι καθόλου, και το άλλο καταρρέω από εξάντληση και κοιμάμαι 4-5 ώρες έναν κακής ποιότητας ύπνο που δεν με ξεκουράζει. Δοκίμασα όλα τα γνωστά κόλπα: Βαλεριάνα, ζεστό γάλα, περπάτημα, μπάνιο, προβατάκια, μέτρημα ανάποδα, διαλογισμούς του Osho κ.τ.λ., αλλά δεν έπιασε τίποτα. Ο νευρολόγος λέει να μην δώσω σημασία στο γεγονός, και πως θα περάσει από μόνο του. Πως έχω, λέει, προβλήματα με τον εαυτό μου (υπαρξιακά;) Πάντως, τρελός δεν είμαι· δεν είπε κάτι τέτοιο. Εκτός βέβαια αν δεν το λένε στον τρελό πως είναι τρελός και στέλνουν μετά την κλούβα να τον πάρει...

Ο Ντοστογιέφσκι, στο έργο του «Ο Ηλίθιος», αναφέρει σε κάποιο σημείο πως υπάρχουν δύο βασικά είδη ανθρώπων: Αυτοί που έχουν αποδεχτεί την μετριότητα τους, κι’ αυτοί που δεν την έχουν αποδεχθεί. Οι μεν το ξεχνάνε και χαίρονται την ζωή τους· ζούνε την κάθε μέρα χωρίς προγραμματισμούς και ανησυχίες· οι δε, υποφέρουν και τριβελίζονται από αυτό το συνεχόμενο αίσθημα του «εν δυνάμει...», την γνώση πως θα μπορούσανε να είναι κάτι διαφορετικό (κατά προτίμηση προς το καλύτερο) αν υπήρχαν οι συγκεκριμένες συνθήκες στο περιβάλλον και στον χαρακτήρα τους (κατά πόσον είναι υπεύθυνοι όμως οι ίδιοι για τον χαρακτήρα τους, και κατά πόσο το περιβάλλον;)

Νομίζω πως προς το παρόν ανήκω στο δεύτερο είδος των ανθρώπων. Ίσως αυτό που φταίει για τα σχετικά πρόσφατα προβλήματά μου με τον Μορφέα να είναι η ασυμφωνία μεταξύ του τριαντάρη εαυτού μου που φωνάζει πως βαρέθηκε και θέλει να συμβιβαστεί με την μετριότητα του συνόλου, και του αφελώς νεανικού φιλόδοξου παιδιού που κρύβω μέσα μου, που αρνείται να δεχτεί πως δεν υπάρχει λύση· πως είναι ένα παράδοξο, μιά ασήμαντη ύπαρξη.

Είναι στιγμές που θέλω να σβήσω το blog, να πάψω να γράφω, να ζωγραφίζω, να φιλοσοφώ, να ψάχνομαι, και γενικώς να ονειρεύομαι. Διερωτώμαι αν έχω την δύναμη, ως άτομο, να επιφέρω την παραμικρή αλλαγή στο σύστημα που λέγεται ζωή· όπως είναι διαμορφωμένη και όπως την αντιλαμβανόμαστε οι περισσότεροι με την «συμβατική» έννοια. Κι’ είναι άλλες φορές που βλέπω τις βιογραφίες ανθρώπων όπως του Γκάντι, του Τσε, του Μαρξ, του Σωκράτη, του Περικλή, του Λαο Τσε, και πολλών άλλων, οι οποίοι έβαλαν ένα «λιθαράκι» και άλλαξαν σε κάποιον βαθμό τον κόσμο τους. Θα μπορούσα να γίνω ένας από αυτούς; Είμαι εγώ κι’ οι υπόλοιποι από εμάς άξιοι, και εν δυνάμει ικανοί να γίνουμε σαν κι’ αυτούς; Ή είμαστε όντως μετριότητες με αμετροέπεια στις φιλοδοξίες μας;

Ποιός είμαι; Πού ανήκω; Τί θέλω; Γιατί υπάρχω; Είμαι ένα παράλογο; Με χρειάζεται ο κόσμος, κι’ αν όχι, γιατί υπάρχω; Κι’ υπάρχω γιατί όντως με χρειάζεται ο κόσμος, πού με χρειάζεται; Γιατί δεν μου το λέει κάποιος; Πρέπει κι’ αυτό να το ανακαλύψω μόνος μου; Γιατί τόσος κόπος; Γιατί τόσα ερωτήματα; Είμαι ο μόνος που κάθεται και σκέφτεται τέτοια ερωτήματα;... Θα μπορέσω να κοιμηθώ απόψε; (κλαψ...)

Α!... Εσύ αναγνώστη... Πού ανήκεις, ποιός είσαι, γιατί υπάρχεις; Πες μου λίγα πράγματα για τον εαυτό, σου αν θες...

—ΤΕΛΟΣ—

Όποιος θέλει, μπορεί να αφήσει το σχόλιό του· με σεβασμό στον εαυτό του και στον συνάνθρωπό του. Σας ευχαριστώ που διαβάσατε το κείμενό μου.