77. Σενέκας (Επιστολές στον Λουκίλιο)

Σενέκας
(Επιστολές στον Λουκίλιο)

Λίγα βιβλία είχαν τόσο καταλυτική επιρροή επάνω μου όσο το «Επιστολές προς Λουκίλιο» του ρωμαίου φιλόσοφου Σενέκα. Ιδίως δύο κείμενα που ασχολούνται με το θέμα της φιλίας το ένα και το θέμα του χρόνου το άλλο. Αμφότερα έχουν ενσωματωθεί στην προσωπική μου κοσμοθεωρία και αποτελούν μερικούς από τους θεμέλιους λίθους της. Τα κείμενα αυτά σας τα παραθέτω για να τα διαβάσετε, με την ελπίδα να σας βοηθήσουν να βάλετε σε μία τάξη κάποιες σκέψεις, ή έστω, να σας προβληματίσουν.

[ Πηγή εικόνας ]

Ο «Λεύκιος Ανναίος Σενέκας» αποτελεί μία αμφιλεγόμενη προσωπικότητα στην πολιτική, φιλοσοφική και ποιητική ιστορία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Γεννημένος το 4 π.Χ. στην Κορδούη της Ισπανίας, ζει στην εποχή της βασιλείας των πέντε πρώτων Ρωμαίων Καισάρων. Βίωσε συχνές εναλλαγές σε διάφορα πόστα εξουσίας και μία δεκαετή περίοδο εξορίας. Επιστρέφει στην Ρώμη το 50 μ.Χ. κατόπιν επίσημης ανάκλησής του από την Αγριππίνα, που πρώτα τον διορίζει πραίτωρα και κατόπιν παιδαγωγό του γιού της Νέρωνα. Μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Νέρωνα, ο Σενέκας υπηρετεί για λίγα χρόνια ως μυστικοσύμβουλος του αυτοκράτορα. Σύντομα όμως, η μεγάλη του εξουσία και περιουσία, προκαλεί έριδες που τον φέρνουν σε δυσμένεια και απομακρύνεται από την αυλή. Το 65 μ.Χ., αποκαλύπτεται η συνομωσία του Πείσωνα κατά του Νέρωνα. Ανάμεσα στους κατηγορούμενους της συνομωσίας, βρίσκεται και ο Σενέκας, ο οποίος διατάζεται να δώσει τέλος στην ζωή του ανοίγοντας τις φλέβες του. Οι «Επιστολές προς Λουκίλιο», αποτελούν το κύκνειο άσμα του Σενέκα· έργο που αγαπήθηκε διαχρονικά ανά τους αιώνες από πολλούς ανθρώπους.

[ Πηγή εικόνας ]

Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ

Τις επιστολές, όπως γράφεις, τις έδωσες σε ένα φίλο σου να μου τις φέρει· ύστερα, με συμβουλεύεις να μην του αναφέρω όσα γράφεις για τον εαυτό σου, γιατί, όπως λες, ούτε κι’ εσύ ο ίδιος δεν το συνηθίζεις. Μ’ αυτόν τον τρόπο και μέσα στην ίδια την επιστολή, γράφεις ότι αυτό είναι και δεν είναι φίλος σου. Αν, βέβαια, τη λέξη αυτή χρησιμοποίησες με την κοινή και συνηθισμένη σημασία της, τότε ονόμασες φίλο σου, όπως αποκαλούμε «ενάρετους άνδρες» όλους εκείνους που θέτουν υποψηφιότητα για δημόσια αξιώματα, όπως ονομάζουμε «κύριους» όσους συναντούμε και δεν θυμόμαστε τα ονόματά τους, και σ’ αυτήν την περίπτωση κανείς δεν έχει να σου προσάψει τίποτε. Αν πάλι θεωρείς κάποιον φίλο σου και δεν του έχεις τόση εμπιστοσύνη όση και στον εαυτό σου, τότε κάνεις λάθος και δεν έχεις αρκετή γνώση της αληθινής φιλίας.

Για όλα τα πράγματα οφείλεις να σκέφτεσαι μαζί με τον φίλο σου, αλλά πριν απ’ όλα, οφείλεις να σκέφτεσαι αυτόν τον ίδιο. Μετά τη σύναψη της φιλίας οφείλεις να τον εμπιστεύεσαι· μόνο πριν μπορείς να τον κρίνεις. Αντιστρέφουν και μπερδεύουν τη σειρά των καθηκόντων όσοι αντίθετα προς τις προσταγές του Θεόφραστου¹, κρίνουν αφού αγαπήσουν, και δεν αγαπούν παρά μόνον αφού έχουν κρίνει. Να συλλογιστείς πολύ αν πρέπει να διαλέξεις κάποιον για φίλο σου, αλλά όταν το αποφασίσεις, να τον δεχθείς με όλη την καρδιά σου· να μιλάς μαζί του με τόσο θάρρος, σαν να μιλάς με τον εαυτό σου.

Γιατί, βέβαια, οφείλεις να ζεις έτσι που να μην εμπιστεύεσαι στον εαυτό σου τίποτε που να μην μπορείς να εμπιστευθείς στον εχθρό σου. Αλλά επειδή η συνήθεια κάνει έτσι ώστε μερικά πράγματα να κρατιούνται μυστικά, να μοιράζεσαι με τον φίλο σου όλες τις σκέψεις και τις έγνοιες σου. Αν τον θεωρείς πιστό, θα γίνει τέτοιος. Μερικές φορές μαθαίνουμε στους άλλους να μας εξαπατούν, από τον φόβο μας μήπως απατηθούμε, και δίνουμε με τις υποψίες μας το δικαίωμα να πράττουν το κακό εναντίον μας. Για ποιό λόγο να κρύβω λόγια μπροστά στον φίλο μου; Γιατί μπροστά του να μην κάνω σαν να είμαι μόνος μου;

Ορισμένοι διηγούνται σε όσους συναντούν εκείνα τα οποία μόνο σε φίλους πρέπει να εμπιστεύονται, και ξεστομίζουν με ευχαρίστηση στ’ αυτιά ενός τυχαίου κάθε τους στεναχώρια. Άλλοι πάλι φοβούνται να εξομολογηθούν και στους πλέον προσφιλείς τους και καθώς είναι πρόθυμοι να μην εμπιστευθούν ούτε τους εαυτούς τους, απωθούν βαθύτερα μέσα στην ψυχή κάθε μυστικό τους. Ούτε το ένα, ούτε το άλλο πρέπει κανείς να πράττει, επειδή είναι ελάττωμα να έχεις εμπιστοσύνη σε όλους, καθώς είναι ελάττωμα να μην έχεις εμπιστοσύνη σε κανέναν. Το ένα το θεωρώ ως το τιμιότερο ελάττωμα και το άλλο ως το πλέον επικίνδυνο.

Με τον ίδιο τρόπο, οφείλουμε να επιτιμούμε όσους δεν μπορούν να μείνουν ήσυχοι σε μιά θέση, καθώς και εκείνους που ξέρουν μόνο να τεμπελιάζουν. Η χαρά της διαρκούς ενασχόλησης δεν είναι απόδειξη δραστήριου πνεύματος, αλλά μιάς καταναγκαστικής ανησυχίας· η πίστη ότι κάθε κίνηση είναι επίπονη δεν σημαίνει την ήρεμη ζωή, αλλά αυτοεγκατάλειψη και αποχαύνωση. Γι’ αυτό σου εμπιστεύομαι τούτο τον λόγο του Πομπώνιου²: "Ορισμένοι εισχωρούν τόσο πολύ μέσα στα σκοτάδια, που θεωρούν αναταραχή ο,τιδήποτε γίνεται μέρα μεσημέρι".

Οφείλουμε να φτάνουμε σε μία ισορροπία. Ο υπέρμαχος της επανάπαυσης οφείλει να δραστηριοποιείται και ο υπέρμαχος της δράσης να αναπαύεται. Διδάξου από την φύση: αυτή θα σου πει τι κάνει τη μέρα και τη νύχτα.

Χαίρε

[ Πηγή εικόνας ]

Η ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

Ναι, αγαπητέ μου Λουκίλιε, γίνε κύριος του εαυτού σου. Κράτα και μην ξοδεύεις τον χρόνο που μέχρι τώρα σου αφαιρείτο, σου υφαρπάζετο ή σου διέφευγε. Πίστεψε ότι τα πράγματα έχουν όπως σου γράφω: από τον χρόνο μας, κάποιες στιγμές μας αφαιρούνται, κάποιες κλέπτονται και κάποιες άλλες ρέουν μέσα από τα δάχτυλά μας. Αλλά η χειρότερη απώλεια χρόνου είναι εκείνη που υφιστάμεθα εξαιτίας της αμέλειάς μας.

Αν προσέξεις, θα δεις ότι ένα μεγάλο μέρος της ζωής μας χάνεται πράττοντας κακά, ένα άλλο μη πράττοντας τίποτε, και όλη η διάρκεια της ζωής μας κάνοντας άλλα από αυτά που πρέπει. Δείξε μου τον άνθρωπο που ξέρει να αποδίδει στον χρόνο την αξία του, να εκτιμά την κάθε ημέρα, να αντιλαμβάνεται ότι πεθαίνει κάθε στιγμή. Απατώμεθα όταν νομίζουμε ότι ο θάνατος βρίσκεται μπροστά μας· το μεγαλύτερο μέρος του ήδη παρήλθε. Ό,τι ανήκει στο παρελθόν βρίσκεται στα χέρια του θανάτου.

Κάμε λοιπόν, αγαπητέ μου Λουκίλιε, καθώς γράφεις: γίνε κύριος όλων των ωρών σου. Θα εξαρτάσαι λιγότερο από το αύριο, αν γίνεις κύριος του σήμερα. Όσο αναβάλουμε, η ζωή μας φεύγει. Τίποτε, Λουκίλιέ μου, δεν μας ανήκει· μόνον ο χρόνος είναι δικός μας. Αυτό είναι το μόνο φευγαλέο και τυχαίο αγαθό που μας χάρισε η φύση. Κι’ όμως, ο οποιοσδήποτε τρίτος μπορεί να μας το ξοδεύει.

Κοίτα πόσο μωροί είναι οι άνθρωποι: θεωρούν ως μεγάλη εξυπηρέτηση τις πλέον ελάχιστες και ευτελείς υπηρεσίες, τις μή αναγκαίες, και νιώθουν υποχρεωμένοι. Αλλά κανείς δεν νιώθει υπόχρεος για τον χρόνο που του χαρίζουμε, ενώ αυτό είναι το μόνο αγαθό που δεν μπορεί να ανταποδώσει ακόμη κι’ ο πιο ευγνώμων άνθρωπος.

Ίσως ρωτήσεις τί κάνω εγώ που σου δίνω αυτές τις συμβουλές. Θα σου απαντήσω με ειλικρίνεια. Ως πολυέξοδος, αλλά προσεχτικός άνθρωπος, κρατώ λογαριασμό. Δεν μπορώ να πω με σιγουριά ότι δεν χάνω τίποτε, αλλά μπορώ να πω τι χάνω, πώς και γιατί. Ξέρω να υπολογίζω τη φτώχια μου. Αλλά παθαίνω ό,τι και εκείνοι που πέφτουν στη φτώχεια χωρίς να φταίνε οι ίδιοι: οι άλλοι τους συμπονούν, αλλά κανείς δεν τους βοηθά.

Τί να συμπεράνουμε από όλα αυτά; Κατά τη γνώμη μου, ο άνθρωπος που αρκείται στα λίγα που έχει δεν είναι φτωχός. Αλλά εσύ επιθυμώ να φροντίσεις το «έχει» σου. Ξεκίνα τώρα. Θυμήσου την παροιμία των προγόνων μας: «Έρχεται αργά η οικονομία που ξεκινά από τον πάτο του πιθαριού»³. Τότε δεν έχουν απομείνει σπουδαία πράγματα και είναι χειρότερα.

Χαίρε

«Επιστολές στον Λουκίλιο»
Συγγραφέας: Σενέκας
Εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα
ISBN: 960-344-117-1
Αρ. σελίδων: 149

—ΤΕΛΟΣ—

Όποιος θέλει, μπορεί να αφήσει το σχόλιό του· με σεβασμό στον εαυτό του και στον συνάνθρωπό του. Σας ευχαριστώ που διαβάσατε το κείμενό μου.

Σύνδεσμοι: (ανοίγουν σε νέο παράθυρο)
Wikipedia: Σενέκας ο Νεότερος [Ελληνικά]
Wikipedia: Seneca the Younger [English]

____________
¹Θεόφραστος, (372-287 π.Χ.): Μαθητής και διάδοχος του Αριστοτέλη στην περιπατητική σχολή.
²Λεύκιος Πομπώνιος: Ρωμαίος θεατρικός συγγραφέας και ποιητής του 1^ου αι. π.Χ.
³Ησίοδος, Έργα και Ημέραι, στ. 369: "δειλή δ’ ενί πυθμένι φειδώ".